بررسی وتحلیل درون مایه های حکمی و اخلاقی در شعر ابوالفتح بستی

یکی از حوزه های گسترده در پژوهش، حوزه مضامین و موضوعات است. چرا که مضمون و موضوع یکی از عناصر تشکیل دهنده متن است؛ از این رو قابلیت تحلیل و بررسی دارد. برخی از این مضامین جهان شمولند مثل: عقل، عدل، آزادی، حکمت و اخلاق. مفهوم حکمت و اخلاق وارد ادبیات شد و بر این اساس بسیاری از شعرا حکیم نامیده شدند. و شخصیت های برجسته ای در این حوزه پرورش یافتند. از جمله این شاعران ابوالفتح بستی وزیر، نویسنده و شاعر ذولسانین عصر غزنوی است.بستی ایرانی تبار بوده، ولی به زبان عربی نیز شعر سروده است. سبکتگین ، امیر غزنوی ریاست دیوان انشا را به او سپرده بود و نوشتن نامه ها و فرمان های اداری و معاهدات وظیفه اول او بوده است. ولیشعر را گاهی و به صورت فی البداهه سروده است؛ از این رو غالب اشعار او در قطعه های کوتاه است و شعر بلند در دیوان او به ندرت دیده می شود. اما در همین قطعه های کوتاه، معانی و مفاهیم حکمی و اخلاقی بسیاری دیده می شود؛در واقع بن مایه اصلی اشعار او را حکمت و اخلاق تشکیل داده است. قصیده ی نونیه مشهور او با عنوان (الحِکَم) یکی از زیباترین قصیده ها در حکمت و پند و اندرز می باشد که در آن همه حکمت هایی که پراکنده در جای جای دیوانش دیده می شود؛ به صورت یکجا در این قصیده گرد آمده است. بستی، بیشتر آموزه های اخلاقی وحکمی که راه سعادت را برای آدمی می گشاید در قالب شعر با زبانی ساده و عامه فهم بیان کرده وبا تذکرات اخلاقی و اجتماعی شیوه و چگونگی گفتگو با همنوعان خود را تعلیم و در ضمن توصیه های اخلاقی راه چگونه زیستن را آموزش می دهد.پند واندرزها ،حکمت ها و مفاهیم اخلاقی موجود در اشعار بستی، قابل تطبیق با مفاهیم حکمی و اخلاقی موجود در قرآن،نهج البلاغه واحادیث رسیده از ائمه اطهار(?) است.و همین مسئله خود نشان از دانش گسترده ی شاعر و آشنایی او با فرهنگ اسلامی است. این اشتراک در مضمون به گونه های مختلف از جمله توارد و تأثیر پذیری او از فرهنگ اسلامی یعنی قرآن و روایات قابل تحلیل است. البته تأثیر از قرآن و روایات، بیشتر به شکل مضمون و کمتر به شکل تعابیر و واژگان قرآنی، و آیه ی قرآنی دیده می شود. بستی، در برخی جاها؛ ترکیبات قرآنی و یا آیه ای از قرآن را استعمال کرده و در بسیاری موارد مضمون آیات قرآن و روایات را گرفته است و در بیشتر موارد معنی را گرفته و آن را به شکل دیگری تفسیر کرده است.